2025 оны 3-р сарын 20-нд Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллага (ДЭМБ) цар тахлын анхны гэрээг баталснаа зарлалаа. Энэ нь COVID-19 цар тахлаас үүдсэн хөнөөлт үр дагавартай тэмцэх зорилгоор засгийн газруудын эхлүүлсэн гурван жилийн турш явагдсан 'интенсив' хэлэлцээний үр дүн юм. Гэвч Америкийн Нэгдсэн Улс ДЭМБ-аас гарах төлөвлөгөөнийхөө хүрээнд энэ гэрээнд оролцоогүй байна.

Дэлхийн эрүүл мэндийн мэргэжилтнүүд энэ гэрээг түүхэн үйл явдал гэж үнэлж байна.

Энэхүү гэрээ дэлхий нийтэд ямар ач холбогдолтой вэ? Дараагийн цар тахалд хэрхэн бэлтгэх вэ?

The Conversation сэтгүүлд Бингхемтоны Их Сургуулийн профессор, Global Health Impact байгууллагын гүйцэтгэх захирал Николь Хассоуноос энэхүү гэрээний талаар болон АНУ-ын оролцоогүй байсны учир шалтгааныг тайлбарлахыг хүсжээ.

Цар тахлын гэрээ ямар ач холбогдолтой вэ?

Энэхүү гэрээ нь улс орнуудад болон дэлхий дахинд цар тахлын бэлтгэл байдлыг сайжруулахад чиглэгдэн ажиллах болно. Гэрээнд гарын үсэг зурсан улсууд өвчний тандалтыг сайжруулах, эрүүл мэндийн ажилтнуудынхаа тоог нэмэгдүүлэх, зохицуулалтын системээ бэхжүүлэх болон судалгаа, хөгжүүлтэд хөрөнгө оруулах үүрэг хүлээжээ. Мөн улс орнуудын эрүүл мэндийн дүрэм, дэд бүтцийг сайжруулах, цар тахлын талаар олон нийтэд мэдээлэл хүргэх, бэлтгэл, хариу арга хэмжээ авахад санхүүжилт нэмэгдүүлэхийг уриалж байна.

Энэ нь вакцин болон бусад чухал эсрэг арга хэмжээ үйлдвэрлэх, түгээх шинэ механизмуудыг багтаасан. Эцэст нь, улс орнуудын хариу арга хэмжээ авах, халдварт өвчний талаархи мэдээлэл, оюуны өмчийг хуваалцаж, вакцин болон бусад чухал арга хэмжээг илүү хурдан олж авах боломжийг бүрдүүлэхийг дэмжиж байна.

Гэрээ нь хангалттай олон улс орон батламжилсны дараа хүчин төгөлдөр болно. Энэ нь хэдэн жилийн хугацаа шаардаж магадгүй юм.

Яагаад АНУ оролцоогүй вэ?

Байден засгийн газар цар тахлын гэрээг ерөнхийдөө дэмжиж, хэлэлцээрт идэвхтэй оролцож байсан. Гэсэн хэдий ч Дональд Трамп хоёр дахь удаагаа ерөнхийлөгч болж сонгогдсоны дараа Бүгд Найрамдах намын засаг дарга нар гэрээг эсэргүүцсэн захидалд гарын үсэг зурсан нь АНУ-ын бүрэн эрхийн талаархи консерватив бодлогын төвийн санаа зовнилыг давтаж байна. Ерөнхийлөгч Трамп хоёр дахь удаагаа тангараг өргөхдөө ДЭМБ-аас гарах тухай захирамж гаргаж, АНУ хэлэлцээрээс гарсан.

АНУ оролцоогүй нь дэлхий нийтэд ашигтай юу?

АНУ оролцоогүй нь илүү тэгш гэрээ байгуулахад ихээхэн нөлөөлжээ. Угтаа АНУ зарим гол зүйл заалтыг эсэргүүцсэн хэвээр байсан бол гэрээ байгуулагдах боломжгүй байсан байх. АНУ болон бусад баян улс орнууд эмийн үйлдвэрлэлийнхээ ашгийг хамгаалахыг эрмэлзэж, шинэ вакцин болон бусад чухал арга хэмжээг үйлдвэрлэхэд шаардлагатай мэдлэг, мэдээлэл, оюуны өмчийг хуваалцахыг эсэргүүцэж байв. Харин бусад оролцогчид ядуу орнуудад цар тахлын үед вакцин болон бусад эмчилгээг илүү хүртээмжтэй болгохыг эрмэлзэж байв. Хөгжингүй орнуудын ихэнх иргэд 2021 оны эхээр COVID-19 вакцинд хандах боломжтой байсан бол хөгжиж буй орнуудын олон хүн олон жилийг хүлээсэн юм.

Гэрээ нь эмчилгээний хүртээмжийг хэрхэн өргөжүүлж чадах вэ?

Цар тахлын гэрээний нэг асуудал нь аль улс орнууд шинээр гарч ирж буй халдварт өвчнүүдийн генетик дарааллыг олж авахын тулд вакцины үйлдвэрлэлийг хуваалцах тухай юм. Улс орнууд патогенийн генетикийн мэдээллийг хуваалцах системийг зохицуулах талаар хэлэлцэж байна. Вакцин бүтээхэд эдгээр генетик дарааллуудыг эрдэмтэд олж авах нь чухал. Мөн вакцин хөгжүүлсний дараа хүмүүсийн хэрэгцээнд хүргэх нь чухал.

Гэсэн хэдий ч илүү олон амлалт хүлээсэн хэсгүүдэд нэмэлт хэлэлцээр шаардлагагүй. Жишээлбэл, гэрээ нь дэлхий даяар үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх замаар вакцины нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлнэ.

Гэрээнд улс орнууд болон ДЭМБ нь шинэ оюуны өмч, мэдээлэл, мэдлэгийг шударгаар хуваалцах механизм бий болгоход хамтран ажиллах ёстой гэж заасан. Шинэ технологийг хөгжүүлэхэд шаардлагатай санхүүжилт нь тэгш хүртээмжтэй байх юм бол ядуу орнуудын олон хүн дараагийн цар тахлын үед вакцијнд илүү хурдан хандах боломжтой болно. Мөн гэрээнд улс орнууд эмийн компаниудад хөгжиж буй орнуудад нэвтрэх боломжийг өргөжүүлэх хангалттай урамшуулал өгөхийг уриалж байна.

Хэрэв улс орнууд эдгээр өөрчлөлтийг хэрэгжүүлбэл баян улс орны иргэдэд ч, ядуу улс орны иргэдэд ч ашиг тусаа өгөх болно. Вакцины илүү тэгш хуваарилалт нь өвчний тархалтыг хязгаарлаж, сая сая хүний амь насыг аварч чадна.

Цаашид юу хийх хэрэгтэй вэ, АНУ-д ямар үүрэг байж болох вэ?

Цаашид олон улсын эрүүл мэндийн санаачлагад илүү их нөөц зарцуулах нь олон нийтийн эрүүл мэндийг хамгаалахын тулд улс орнууд гэрээнд нэгдэж, нөөцөө илүү их зарцуулах нь чухал гэж би үзэж байна. Энэ нь ДЭМБ-ын хөрөнгө оруулалт болон оролцоо буурч байгаа болон АНУ-ын олон улсын эрүүл мэндийн санаачлагуудын, жишээлбэл USAID-ийн агшилттай холбоотойгоор чухал юм. Олон улсын зохицуулалтгүйгээр асуудлыг хангалттай эрт илрүүлж, шийдвэрлэхэд бэрхшээлтэй болно. Мөн гишүүн орнууд гэрээний зорилгыг дэмжих санхүүжилт гаргаж, шинэ технологийг хамгаалах, ашиглахын тулд санхүүжилт гаргах нь чухал. Вакциныг иргэдэд хурдан хүргэхийн тулд эрүүл мэндийн үндсэн дэд бүтцийг бий болгох шаардлагатай.