Хятад улс сүүлийн жилүүдэд зээл олголтоо огтхон ч багасгаагүй бөгөөд өрийн дарамтад орох эрсдэлийг нэмэгдүүлж, ядуурлыг бууруулах хүчин чармайлтуудыг сүйтгэж, тогтворгүй байдлыг нэмэгдүүлэхэд хүргэж байна гэсэн дүгнэлт гарчээ. Getty Images AsiaPac мэдээлснээр Хятадын зээл олголтын үйл ажиллагаа COVID-19 цар тахал эхлэхээс өмнө Зүүн болон Төв Азийн дэд бүтцийн хөгжлийн төлөвлөгөө болох "Бүс ба зам санаачилга"-ыг хэрэгжүүлж эхэлсэн байна.

Австралийн Лоуи Институтээс гаргасан "Хятадын дэлхийн зээл олголтын оргил" сэдэвт шинэ тайланд дурдсанаар, Хятад улс өрийн бүтцийг өөрчлөх шаардлагатайг ойлгосноос болоод өр барагдуулахад илүү их анхаарал хандуулж байна гэжээ. Хятад улсын зээл олголтын талаар олон жилийн туршид шүүмжлэлтэй хандаж ирсэн шүүмжлэгчид ихэвчлэн Хятадын зээл олголтыг улс төрийн нөлөөтэй гэж үздэг. Гэсэн хэдий ч, Жон Хопкинсийн Их Сургуулийн Хятад-Африк Судалгааны Институцийн захирал Дебора Браутигамын хэлснээр, Хятадын зээл олголтын ард илүү их арилжааны логик байдлыг олж харах боломжтой гэжээ. Тэрээр Хятадын зээл олгогчид өмнөх алдаануудынхаа талаар суралцаж байгаа гэдгийг онцоллоо.

Браутигам "Хятадууд өрийн бүтцээ өөрчлөх талаар маш их суралцаж байгаа, ирээдүйд илүү их анхаарал тавих болно" гэв. Тэрээр Хятадын зээл олголтын анхны үе шат Хятадын Экспорт-Импортын Банк удирдсан ч энэ зээл олголт хомсдож байгаа учраас арилжааны банкууд тэдний оронд ажиллаж байгаа гэдгийг хэллээ. "Тэд цар тахлын нөлөөнд өртсөн бөгөөд зарим орнууд эдгээр өрөө төлөхөд хүндрэлийг гаргаж байгаа ч гадаадын боломжуудыг судалсаар байна" гэв.

2023 оны байдлаар, хөгжиж буй орнуудын гадаад өрийн дөрөвний нэгээс илүү нь Хятадад хамааралтай бөгөөд тэдгээр орнууд энэ жил Бээжинд дор хаяж 35 тэрбум доллар төлөх нь батлагджээ. Эдгээр орнуудын дотор Африк, Өмнөд Америк, Номхон далайн арлууд, Төв болон Зүүн Өмнөд Ази багтдаг. Хэдийгээр зарим орнууд, ялангуяа Хятадын хөрш орнууд болон эрдэс баялаг ихтэй улс орнуудын өр төлөх тал дээр Хятадын зээл олголтын хомсдол нөлөөлөөгүй боловч, 2010-аад онд Хятадын санхүүгийн байгууллагуудаас зээл авсан бусад орнуудад өр төлөх нь хөгжилд зарцуулах хөрөнгийг багасгаж байгаа нь тайланд дурдагджээ.

2023 онд Associated Press-ийн шинжилгээгээр Хятадад хамгийн их өртэй 12 орон, түүний дотор Пакистан, Кени, Замби, Лаос, Монгол зэрэг улсуудад өрийн төлбөрүүд нь сургуулийн төсөв, цахилгаан, хүнс болон түлшний татварын орлогыг идэж байгаа гэв. Энэ нь ядуу болон эмзэг эдийн засагтай орнуудын хувьд Хятадын өрийн дарамт нь илүү өргөн хүрээтэй бэрхшээлүүдийн нэг хэсэг юм. Эдгээр бэрхшээлүүдийн дунд АНУ-ын тарифын нөлөө болон АНУ болон Европын холбооны тусламжийн дэмжлэгийг бууруулах үйлдлүүд орно.

Браутигамын хэлснээр, АНУ-ын гадаад тусламж сүүлийн өрийн хямралын үеэс хойш тэтгэлэгийн хэлбэрээр олгож байна. Харин Хятадын тусламж ихэвчлэн зээлийн хэлбэрээр байдаг. Эдгээр зээлүүд нь 3-5 жилийн хөнгөлөлттэй хугацаатай байсан бөгөөд энэ хугацаа 2020-аад оны эхээр дуусч эхэлсэн байна. "Шинэ хөнгөлөлттэй санхүүжилт болон зохицуулалтгүйгээр өртэй орнуудад төсвийн шахалт улам нэмэгдэж, хөгжлийн саатал болон тогтворгүй байдлын эрсдэлийг нэмэгдүүлэх болно" гэж тайлангийн дүгнэлтэд дурджээ.

Африкийн хувьд энэ шахалт хэдийнээ нөлөөлж эхэлжээ. Жишээлбэл, Хятадын зээл Кенийн гадаад өрийн 10%-ийг эзэлж байгаа ба хятдын санхүүжилттэй Найроби-Момбаса төмөр зам нь заримдаа авлига болон муу гүйцэтгэлтэй гэж үзэгдэж байна. AidData судалгааны лабораторийн 3-р сард нийтлэгдсэн ажлын баримт бичигт дурдсанаар гадаадын өр нь Кенийн ерөнхийлөгч Вильям Рутогийн сонгуулийн ялалтад нөлөөлсөн бөгөөд тэрээр Хятадын эсрэг хандлагаар ардчилагч үзэл суртал хөтөлсөн гэжээ.

2022 онд Шри Ланка ч мөн адил өрийн их хэмжээний хямралтай тулгарсан: Санхүүгийн сүйрлийн ирмэгт байсан Шри Ланка гадаад өрөө төлж чадахгүй болж, Хятадаас авсан 4.2 тэрбум ам.долларын өрөө дахин зохицуулахад хүрсэн. Иймэрхүү төлбөрийн чадваргүй байдал улс орны зээлийн авах боломжийг хязгаарлаж, мөнгөний болон эдийн засгийн итгэлийг сулруулж болзошгүй юм.