34 сая гаруй жилийн туршид хөндөгдөөгүй, эртний өргөн уудам газар нутаг Зүүн Антарктидын мөсний дор илэрчээ. Энэхүү далд газар нутаг нь Wilkes Land хэмээн нэрлэгддэг Зүүн Антарктидын алслагдсан бүс нутагт байрлах бөгөөд Белги улсын хэмжээтэй дүйцэхүйц том талбайг эзэлдэг байна.

Шинжлэх ухаанчид хиймэл дагуулын өгөгдөл болон мөс нэвтлэн шалгадаг радарын тусламжтайгаар эртний энэ ертөнцийг илрүүлсэн юм. Нэгэн цагт гол мөрөн, ой мод, магадгүй дал мод ч ургаж байсан энэ газар нутаг одоо мөсөөр битүү хучигдсан байна. Үнэн хэрэгтээ, өмнө нь Антарктидын эрэг дагуух нутагт дал модны тоосонцор олдож байв. Энэ нь урьд өмнө ногоон эргэн тойронтой байсныг харуулж буй гайхалтай баримт юм.

Судлаачид энэхүү далд газар нутгийг 12,000 гаруй хавтгай дөрвөлжин миль буюу Мэрилэндийн хэмжээтэй гэж тооцоолж байна. 'Энэ нь яг л цагийн капсулыг нээж байгаа мэт' гэж Дурхэмийн их сургуулийн судалгааны гол зохиогч профессор Стюарт Жамисон хэлжээ.

Тивүүд аажмаар шилжиж байх үед буюу хэдэн арван сая жилийн өмнө Антарктид Өмнөд туйл руу ойртсон. Энэ хөдөлгөөн нь тус тивийн эргэн тойронд хүчирхэг далайн урсгалыг үүсгэж, илүү дулаан уснаас тусгаарлав. Үүний зэрэгцээ, агаар мандлын нүүрсхүчлийн хийн хэмжээ буурч, дэлхийг хөргөсөн. Эдгээр өөрчлөлтүүд нь асар том мөсөн хучлагыг үүсгэж, өнөөгийн мэдэх хүйтэн цөл болж хувиргасан байна.

Энэ газар нутаг нь урьд нь урсгал голуудаар сийлэгдсэн, Уэльс эсвэл Шотланд зэрэг газруудад байдаг хөндий болон хяр мэт хэлбэртэй байсан гэж судлаачид үзэж байна. 'Зүүн Антарктидын мөсөн бүрхүүлийн доод талын газар нутаг нь Марсын гадаргуугаас илүү мэдэгдээгүй байна' гэж профессор Жамисон хэлсэн юм.

Шинжлэх ухаанчид Антарктидын зузаан мөсний доор орших гайхамшигт эртний газар нутгийг илрүүлж, сая сая жилийн турш хөлдүү хэвээр хадгалагдсан асар том хяр болон гүн хөндийг ил болгожээ. Судалгаагаар 75-аас 105 миль урт, 53 миль өргөнтэй гурван томоохон өргөгдсөн газрыг илрүүлсэн бөгөөд эдгээр нь 25 миль өргөн, бараг 3,900 фут гүн хөндийгөөр тусгаарлагдсан байна.

Энэ хэсэгт байрлах мөс маш хүйтэн, удаан хөдөлгөөнтэй байдаг тул жилийн дотор 16 футаас бага шилждэг. Энэ удаан хөдөлгөөн нь газрын өнгө төрхийг гайхалтай нарийвчлан хадгалсан байна. Шинжлэх ухаанчид үүнийг 'хүйтэн суурьтай' мөсөн бүрхүүл гэж нэрлэдэг бөгөөд энэ нь мөс газарт хөлдөж, элэгдэл багатай болгодог гэдгийг тэмдэглэжээ.

Ньюкаслын их сургуулийн хүрээлэн буй орчны газарзүйн профессор бөгөөд судалгааны хамт зохиогч Нийл Росс 'Энэ газар нутаг олон жилийн туршид нуугдсан ч, Зүүн Антарктидын мөсөн бүрхүүлийн эхний болон удаан хугацааны түүхийн талаар бидэнд ихийг өгүүлдэг' гэж хэлжээ.

Шинжлэх ухаанчид хиймэл дагуулын дүрслэл ашиглан гадаргуу дээрхи бага зэргийн овгор товойлтыг илрүүлж, тоон загвар ашиглан газар нутгийн байршлыг хэрхэн өөрчилсөн талаар судалжээ. Зарим хэсэгт нь газар нутаг 1,600 футаар өндөр болж, мөсний ачаалал дороос аажмаар дээшлүүлэгджээ.

Мөсний доор хадгалагдсан газар нутаг нь Антарктидын эртний өнгөрсөн үеийн цонхыг нээж байна. 'Анх удаа бид мөсөн бүрхүүлд элэгдэлгүй, мөс орж ирэхээс өмнө гол мөрөнөөр үүссэн эртний газар нутгийг илрүүлж байна' гэж профессор Жамисон хэлжээ. Тухайн үед энэ бүс нутагт урсгал голууд, нягт модтой ой мод, дулаан уур амьсгалтай байсан бололтой.

Эртний супер тив Гондвана задрахад газрын шилжилт нь гүнзгий хагарал, ан цав үүсгэсэн нь өндөр газрыг тусдаа блок болгон хуваажээ. Цаг хугацааны явцад уур амьсгал хөрч, жижиг мөсөн бүрхүүлүүд үүсч, хөндийгүүдийг улам гүнзгий болгон уулын мөсжилттэй газар нутгийн сонгодог U хэлбэрт сийлсэн байна.

Ойролцоогоор 14 сая жилийн өмнө Зүүн Антарктидын мөсөн бүрхүүл өргөжиж, газрыг мөсөнд бүрэн хучжээ. Дараа нь дунд Плиоцений үеийнх шиг дулаан үе байсан боловч энэ бүс нутаг хөлдүү хэвээр үлдэв. Энэ дулаахан үеэр эргэн тойрон дахь мөс хэсэгчлэн хайлсан ч, эртний газар нутгийг ил гаргахад хангалтгүй байжээ.

Өнөөдөр дэлхий нүүрсхүчлийн хийн хэмжээ, температурыг өмнөх мөсгүй үеийнхтэй ойртуулж байгаа учраас энэ нээлт маш чухал болж байна. Дэлхийн дулаарал үргэлжилбэл мөсөн бүрхүүл зарим хэсэгтээ ухарч магадгүй гэж эрдэмтэд анхааруулж байна. Гэхдээ энэ алдсан газар нутагт хүрэхийн тулд нэг миль гаруй хатуу мөсөөр өрөмдөх нь ихээхэн цаг, хүчин чармайлт, хөрөнгө оруулалт шаардах болно.

'Судалгаагүй байгаа газруудад судалгаа хийхийн тулд бид ландшафтын талаархи мэдээллийг цуглуулсаар байх болно' гэж профессор Жамисон хэлээд, 'мөсөн бүрхүүл болон түүний доорх газрын өөрчлөлт хэрхэн явагдсаныг ойлгоход ашиглах болно' гэж хэлсэн байна.