Иран улс Ойрхи Дорнодын бүс нутгийн орнууд болох Иран, Саудын Араб, Нэгдсэн Араб Эмират (НАЭ) хамтран ураны баяжуулалт хийх консорциум байгуулах саналаа дэвшүүллээ. Энэхүү санаачилга нь Ираны өөрийн баяжуулалтын хөтөлбөрийг үргэлжлүүлэхэд АНУ-ын эсэргүүцлийг анхаарч үзэх нэгэн арга зам юм.

Энэхүү саналыг хэрэгжүүлснээр Персийн булангийн орнууд Ираны байр суурийг дэмжиж, ураны баяжуулалтаа үргэлжлүүлэх эрхтэй байх ёстойг батлахад оролцох юм. Иранчуудын үзэж байгаагаар энэ нь золиос бөгөөд булангийн орнууд Ираны технологийн мэдлэгт нэвтрэх боломжтой болж, үйл явцын хувьцаа эзэмшигчид болох юм.

Энэ саналыг Ираны гадаад хэргийн сайд Аббас Арагчи АНУ-тай Оман улсад болсон дөрөв дэх удаагийн яриа хэлэлцээрийн үеэр санал болгосон эсэх нь тодорхойгүй ч тус санал Тегеран хотод түгсэн байна. Ням гарагийн яриа хэлэлцээрийн дараа Арагчи Дубай руу нисч, НАЭ-ийн гадаад хэргийн сайд Шейх Абдулла бин Заид Аль Нахянтай ярилцсан байна.

НАЭ өөрийн цөмийн байгууламжийн хувьд уран баяжуулдаггүй. Консорциум нь Ираны байгууламж дээр тулгуурлан 2015 оны Тегеранд тохиролцсон цөмийн хэлэлцээрийн дагуу 3.67% түвшинд ураны баяжуулалтаа буцаан авчрах юм. Дональд Трамп 2018 онд энэхүү хэлэлцээрийг нэг талт үйлдэл хийж зогсоосон билээ.

АНУ Иран ураны баяжуулалтаа зогсоож, бүх цөмийн байгууламжаа задлахыг шаардаж байгаа ч АНУ-ын засаг захиргааны дотоодын маргааны улмаас Трамп эцсийн шийдвэрээ хараахан гаргаагүй бөгөөд яриа хэлэлцээрт оролцож буй Иранчуудын хичээнгүй байдлыг сайшаасан байна.

Энэхүү консорциумын санааг анх Ираны цөмийн хэлэлцээрийн төлөөлөгч асан Сейед Хосейн Мусавиан болон Принстоны физикч Франк фон Хиппел нар 2023 оны 10 дугаар сард "The Bulletin of the Atomic Scientists" сэтгүүлд нийтэлсэн өгүүлэлдээ дурдаж байсан юм.

Энэ төлөвлөгөөгөөр Сауди Араб болон Эмиратууд консорциумын хувьцаа эзэмшигчид, санхүүжүүлэгчид болж, Ираны технологид нэвтрэх боломжтой болох юм. Булангийн орнуудын оролцоо нь Ираны цөмийн хөтөлбөрийг зөвхөн иргэний зориулалтаар ашиглах бөгөөд Израиль улс буруушааж байгаа шиг цөмийн бөмбөг бүтээх замд биш гэдгийг батлах нэгэн баталгаа болж чадна.

Хэрэв Сауди Араб болон Эмиратуудын инженерүүд Иранд ажиллах боломжтой болбол Ираны цөмийн хөтөлбөрийн талаарх харилцан ойлголцол нэмэгдэж, олон улсын хамтын нийгэмлэг НҮБ-ын Олон улсын атомын энергийн агентлагийн ажиглагчдын ажилд дан ганц хамааралгүй болох юм.

Иран 2015 оны гэрээний хүрээнд тогтоосон баяжуулалтын түвшин болон нөөц хязгаараас аажмаар хазайж, Трампыг цөмийн хэлэлцээрээс гарсан хэмээн буруутгасан. Ираны дэд гадаад хэргийн сайд Мажид Тахт-Раванчи: "Бид тодорхой хугацаанд баяжуулалтын түвшин болон хэмжээний хязгаарлалтыг хүлээн зөвшөөрөх боломжтой" гэжээ.

АНУ эхлээд яриа хэлэлцээр эхэлснээс хойш хоёр сарын дотор Ирантай тохиролцох шаардлагатай гэж үзэж байсан ч аливаа гэрээний техникийн асуудал улам бүр нарийссаар байгаа тул яриа хэлэлцээр зуны турш үргэлжлэх боломжтой гэж үзэж байна.

Иран ураныг 60%-ийн цэвэршилттэй баяжуулж байгаа бөгөөд энэ нь 2015 оны гэрээгээр тогтоосон 3.67%-ийн хязгаараас хол давсан бөгөөд цөмийн зэвсгийн материал үйлдвэрлэхэд шаардлагатай 90%-д ойртож байна. АНУ-ын төрийн нарийн бичгийн дарга Марко Рубио эдгээр ураны баяжуулалтын түвшин нь иргэний хэрэглээнд шаардлагатай хэмжээнээс хэт өндөр байна гэжээ.

Ираны энэхүү саналтай холбоотойгоор Оман улсын гадаад хэргийн сайд Бадр Аль Бусайди "Хүндэтгэлтэйгээр тохиролцоход хүрэх нэгдмэл хүсэл эрмэлзлийг илтгэсэн ашигтай, анхны санаа" гэж дурдсан нь байж болох юм.

НАЭ нь Барака нэртэй иргэний цөмийн цахилгаан станц ажиллуулдаг бөгөөд энэ нь Абу Дабигийн баруун талд байрладаг. Энэ нь Арабын ертөнцөд бүрэн ажиллагаанд орсон анхны цөмийн цахилгаан станц бөгөөд дөрвөн реактор нь одоо цахилгаан үйлдвэрлэж, НАЭ-ийн цахилгааны хэрэгцээний дөрөвний нэгийг хангах чадалтай юм.